interviews/magazineswerk

Big Bang: je eigen klank achterna

Festival laat kinderen alles aan muziek ontdekken

Je hoort er stemmen dansen, of een kruik een auto nadoen. Het internationale Big Bang Festival leert kinderen  niks over muziek maar laat ze er alles aan ontdekken. Artistiek leider Wouter Van Looy: “We zetten zoveel mogelijk deuren naar de klankenwereld open.”

Zó zout had het Waelrant Kinderkoor het nog nooit gezongen. Of ze hun eigen klank achterna wilden lopen, vroeg stemkunstenares Meredith Monk, wereldberoemd vanwege haar vocale acrobatiek. De Amerikaanse kreeg de verbaasde Antwerpse kinderen toch in beweging. Navigerend op hun stemgeluid, zonder noten om zich aan vast te houden. Wouter Van Looy: “Je zag ze hun eigen stem opnieuw ontdekken en hoe ze daarmee ook de ruimte naar hun hand konden zetten.”

Voor hem is deze voorstelling Dancing Voices uit 2010 een van de hoogtepunten uit bijna 25 jaar Big Bang. Even grappig als ontroerend en vooral: het festival ten voeten uit. “Het talent van die klassiek geschoolde kinderen versmolt met de kunst van Monk als icoon van experimentele muziek.” Ook de rol van zo’n befaamd artiest tekent Big Bang: de programma’s zijn op geen enkele manier kinderachtig.  

Je kunt jong publiek volgens Van Looy niet serieus genoeg nemen. Een componist als Luciano Berio, grensverlegger bij uitstek, voor kinderen? “Ik werd voor gek verklaard, maar het werkt ongelooflijk. Over hedendaagse muziek doen volwassenen snel gewichtig, of ze vinden het juist onzin omdat het in hun oren nergens naar klinkt. Kinderen zien er de speelsheid en het avontuur van in.”             

Er is oneindig veel meer dan Peter en de Wolf en K3

Niet voor niets begon het festival in 1995 in Antwerpen onder de prikkelende naam Oorsmeer.  Wouter Van Looy en het muziektheatergezelschap Zonzo Compagnie wilden meer dan kinderen iets leren of ze populaire deuntjes voorschotelen. “Ik vond klassieke programma’s voor de jeugd vaak te uitleggerig, te betuttelend. Tegelijkertijd wilde ik niet in de valkuil trappen van de commercie die toen met Studio 100 de markt zwaar ging domineren. Er is oneindig veel meer interessante muziek dan Peter en de Wolf van Tsjaikovski of de voor de verkoop gemaakte hits van K3.” Het publiek voelde blijkbaar ook aan wat het miste, want de 2000 tickets voor de eerste festivaldag waren al dagen tevoren uitverkocht. Met notabene John Cage op het affiche, een van de meest vernieuwende en uitdagende componisten van de vorige eeuw.  

Sinds het festival een jaar of tien geleden uit het Nederlandse taalgebied groeide luidt de naam Big Bang. Dat bekt internationaal nu eenmaal beter.  Anno 2018 is Big Bang over heel Europa vertakt en trekt het 50.000 bezoekers per jaar. In twaalf speelsteden, van het Noorse Stavanger tot het Spaanse Sevilla en Enschede sinds 2017 als enige deelnemende stad in Nederland. Vanaf 2019 slaat het festival z’n vleugels tot buiten Europa uit, met de Canadese hoofdstad Ottawa als nieuwe partner.

Enschede valt op in het lijstje wereldsteden. Als je het Van Looy op de man af vraagt geeft hij grif toe dat Amsterdam meer voor de hand had gelegen. “Maar daar was geen interesse en het Wilminktheater in Enschede wilde graag”, verklaart hij eenvoudig. Bovendien heeft de Twentse stad een klimaat waarin Big Bang kan gedijen: “Het theater wordt omringd door een orkest, een operagezelschap, een muziekschool en een poppodium. Dat zijn belangrijke troeven.”

Bach is even welkom als jazzlegende Thelenious Monk

Want Big Bang is en blijft in de eerste plaats een muziekfestival. Zonder beperkingen van thema’s of genres. Waar de barokke Bach even welkom is als jazzlegende Thelenious Monk. Ontvankelijk voor muziek is iedereen van nature; Big Bang gaat voor de grootst mogelijke betrokkenheid. De feestelijke festivalformule helpt daar erg bij. De open sfeer nodigt ook uit om zelf op onderzoek uit te gaan. Want Big Bang draait met een mix van voorstellingen, installaties en workshops evenveel om kijken en luisteren als om ontdekken en zelf doen. En dan is er nog het bonusvoordeel van het internationale netwerk: op het festival maak je kennis met bijzondere Europese producties die je anders niet snel tegenkomt.

Of het lukt met die betrokkenheid, is volgens Van Looy bij een jong publiek veel eenvoudiger vast te stellen dan bij volwassenen. “Kinderen blijven niet uit beleefdheid stilzitten”. Ze zijn eerlijk, kunnen hard en direct zijn in hun oordeel. “Vaak onterecht”, zegt de artistiek leider van Big Bang. “Ze zijn bijvoorbeeld niet altijd bereid om iets een kans te geven.” Informatie is dan toch de sleutel. Niet verstrekt met opgeheven vinger, maar in de geest van het festival.  “Het publiek persoonlijk verwelkomen door te vertellen wat er aan de voorstelling vooraf is gegaan, hoeveel tijd en energie de artiest heeft geïnvesteerd.”

Je moet kunst niet gebruiken om dingen op te leuken

Zoals Hans Beckers die met de voorstelling Klopotec dit seizoen op de Big Bang-rol staat. Het hout voor zijn windmolenorkest haalde hij uit Noorwegen, waar een man jarenlang bezig is geweest het te verzamelen. Beckers reisde voor inspiratie ook naar Slovenië, waar windmolens vroeger de functie van vogelverschrikker hadden. “Als ze dat weten gaan kinderen heel  anders kijken”. Hij heeft niks tegen educatie, benadrukt Van Looy, “ik heb zelf pedagogiek gestudeerd. Maar kunst en educatie zijn twee verschillende dingen. Je moet kunst niet gebruiken om een boodschap op te leuken. Dan is het niet meer echt.”

Omgekeerd heeft de muziek aan zichzelf genoeg, zoals het publiek op het festival kan ervaren. “Het gaat er niet om hoe een instrument heet, of hoeveel kleppen het heeft. Klank is wat telt. Wij willen zoveel mogelijk deuren naar die klankenwereld openzetten.” Hoezeer verhalen ook in de mode zijn, Big Bang kan prima zonder. Een verhaal staat de muziek al gauw in de weg, meent Van Looy. “Bij een verhaal gaat het snel om logica, om begrijpen. Wij zetten de ervaring voorop. Je hoeft het niet te begrijpen om ervan te genieten. ‘Als het niks anders kan zijn, dan is het kunst’. Dat vind ik nog altijd een mooie definitie.”

Kampioensmuziek

Wouter Van Looy (1966) is oprichter en regisseur van Zonzo Compagnie. Onder de vlag van dit muziektheatergezelschap leidt hij sinds 1995 het festival Oorsmeer dat is uitgegroeid tot het internationale Big Bang Festival. Bovendien is hij artistiek leider van Muziektheater Transparant. Zijn ouders hadden ‘absoluut geen artistieke achtergrond’, maar wel een rijke platencollectie. Daarin ontdekte Van Looy op zijn zesde de symfonieën van Beethoven. De vondst van een verwaarloosde viool op zolder, door zijn vader gered van de vuilnisbak, voedde de droom om violist te worden. Hij ging uiteindelijk toch niet naar het conservatorium, maar de muziek bleef. Wat hem zo aansprak in Beethoven? “Ik denk het heroïsche, de Sturm und Drang. Ik was ook fanatiek sporter hè, deed aan voetbal en wielrennen.”

Interview in opdracht van Wilminktheater en Muziekcentrum Enschede.