Interview voorstelling GROND
(Foto Paul Hoes)
De boer, de journalist en de vluchtheuvel
De worsteling van de boer is die van ons allemaal. Dat laat toneelgroep Jan Vos zien met de voorstelling GROND, waarin boer Rein Abbink en journalist Renate Bartels ontdekken dat ze in hun zoektocht naar houvast veel gemeen hebben. Schrijver Tjeerd Bischoff en regisseur Jeroen van den Berg: “We weten allemaal dat er dingen moeten veranderen maar niemand weet wat dat betekent.”
“Kijk, een ooievaar”, wijst Tjeerd Bischoff naar de lucht boven het weiland waar het mobiele theater van toneelgroep Jan Vos staat. Het gezelschap is weer op het boerenerf beland, na Mansholt (2014, reprise in 2021) en Koning van het Grasland (2017). Maar anders dan deze succesvolle voorstellingen gaat GROND niet in de eerste plaats over boeren in de knel. Veel meer laat het verhaal volgens de makers zien dat de problemen van de boeren in feite staan voor de worsteling van de samenleving als geheel. “Hoe moeilijk het is om de weg naar het perspectief te vinden”, vat regisseur Jeroen van den Berg samen. “En hoe eng dat is. Want we weten allemaal dat er dingen moeten veranderen maar niemand weet wat dat betekent.”
Ze zitten allebei even klem
Niet voor niets kruisen de levens van boer en weduwnaar Rein Abbink (Maarten Wansink) en journalist Renate Bartels (Trudi Klever) elkaar op een vluchtheuvel. Zij is met haar auto van de weg geraakt, hij snelt vanuit de boerderij te hulp. In hun kennismaking, die later een vervolg krijgt, spiegelt zich ook een ontmoeting tussen stad en platteland. De journalist is gefascineerd door het romantische plaatje van ultieme vrijheid in een rustieke omgeving, terwijl ze zelf het keurslijf van werk en gezin steeds meer voelt knellen. Gaandeweg komt ze erachter dat de boer net zo klem zit als zijzelf: verstrikt in regels, vechtend voor een bestaan. Tjeerd Bischoff: “Ze herkent in hem haar eigen onvrede.”
De boer op zijn beurt ontdekt door de ontmoeting met haar dat hij niet zo vastgeklonken zit aan zijn bedrijf als hij dacht. Want, leggen Bischoff en Van den Berg uit, de journalist mag de boer dan benijden omdat hij zo is geworteld, voor Abbink zelf ‘voelt het eerder als een last.’ Het gesprek met Renate Bartels opent hem de ogen voor andere opties dan de boerderij over te dragen aan zijn enige dochter. Die is ook blij dat die overname niet langer een voldongen feit is. “Er ontstaat ruimte voor een open gesprek”, verklaart Jeroen van den Berg.
Voorbij de woede
Terwijl het debat over de toekomst van de landbouw zich sinds Koning van het Grasland alleen maar heeft verhardt, hebben de makers daar bewust een beetje afstand van gehouden. Zo proberen ze naar eigen zeggen voorbij die heftigheid te komen. Tjeerd Bischoff: “De hachelijke positie van de boeren komt wel aan de orde; je voelt ook bij deze boer de druk, die het hem bijvoorbeeld lastig maakt om met het verlies van zijn vrouw om te gaan. Het is wel echt een boerenverhaal, dat voor veel boeren herkenbaar zal zijn.”
Door daar een andere wereld tegenover te zetten hopen ze vooral de overeenkomsten zichtbaar te maken. Van den Berg: “Ook voor het stikstofprobleem geldt: het gaat erom dat er iets moet veranderen en dat moeten we met z’n allen doen.” Vandaar alleen die twee mensen op het toneel, die in monologen hun beider verhaal vertellen en in hun dialogen ‘oprecht en open zijn naar elkaar.’ Tjeerd Bischoff: “Waarmee niet is gezegd dat boeren niet oprecht zouden zijn, maar woede sluit meteen alles af. Bovendien zijn er meer soorten boeren dan de hele boze die in de media domineren.” Jeroen van den Berg: “Deels gaan die protesten ook over onbegrip.”
De kloof tussen boeren en burgers kwam ook naar voren in gesprekken, georganiseerd door het Platform Stil Leed in de Overijsselse gemeente Hof van Twente, die door Jeroen van den Berg werden bijgewoond. “Ik herinner me hoe een deelnemer verklaarde dat de Postcode Loterij in zijn familie taboe is, omdat ook Wakker Dier van de opbrengst zou profiteren.” Deze ‘keukentafels’ vormden het startpunt voor de voorstelling, maar dat traject werd door corona min of meer onderbroken. Schrijver Tjeerd Bischoff: “Ik was ook al gevoed door eerdere gesprekken met boeren, mede voor Mansholt en Koning van het Grasland.”
Boer en journalist hebben zelfde probleem
GROND laat zien hoe iedereen zichzelf moet zien te verhouden tot regels en systemen. “De journalist moet content produceren in plaats van de verhalen die ze graag wil maken. De boer heeft hetzelfde probleem: hij vecht liever met de elementen dan dat hij zich als een halve ambtenaar door de regels laat leiden.” Zo maakt GROND ook de vervreemding voelbaar die zich in meer beroepsgroepen aftekent, zoals Bischoff vaststelt. “Of het nou de zorgmedewerkers zijn of leerkrachten. Wat heeft wat ik moet doen nog met mijn vak te maken? Dat gevoel is wijd verbreid.”
Tussen Rein Abbink en Renate Bartels groeien er ook andere gevoelens. “Ze vallen wel voor elkaar”, verklapt Bischoff met een lach. Maar tot een happy end komt het niet. Jeroen van den Berg: “Ze zien hun leven door de bril van de ander. Dat beïnvloedt ze wel, maar daarna gaan ze ieder weer hun eigen weg.” Bischoff: “Dat ze allerlei dingen van elkaar opsteken en daarna weer door moeten vind ik interessanter. Verliefdheid is geen oplossing, want dan ben je toch vooral van de wereld.”
GROND gaat over fundament
Hun korte samenzijn op de ‘vluchtheuvel’ helpt het duo juist een beetje vooruit in de zoektocht naar een bodem onder het bestaan. Want dat is vooral waar de titel naar verwijst, zoals regisseur Van den Berg benadrukt: “Fundament. Houvast.” En hoe verloren je je als mens kunt voelen, zelfs als je denkt die houvast wel te hebben, zoals boer Abbink op zijn grond. Of ze die verlorenheid zelf ook herkennen? Van den Berg: “In de afgelopen tijd zeker, toen de coronacrisis allerlei verborgen mechanismen blootlegde.” Tjeerd Bischoff: “De rol van geld, bijvoorbeeld. Hoe diep de zakken ineens bleken te zijn, maar voor KLM net iets dieper dan voor de zorgmedewerkers. En ook: hoe de toekomst ineens heel abstract wordt. We hebben de laatste tijd ongeveer wekelijks onze plannen omgegooid.”
Des te gelukkiger prijzen ze zich dat ze GROND nu kunnen spelen op De Eemhoeve in Bunschoten-Spakenburg en het landgoed Twickel in Hof van Twente, voor telkens 50 toeschouwers op gepaste afstand van elkaar. Met een mobiele theatertent als eigen podium zijn ze flexibel, stelt Van den Berg vast. “Maar je ziet nu wel hoe kwetsbaar het systeem is waar we met z’n allen in zitten.”
GROND wordt vanaf 27 augustus 2020 gespeeld op de Eemlandhoeve in Bunschoten/Spakenburg en vanaf 3 september 2020 op Erve Klein Hobbelink in Ambt Delden.
www.toneelgroepjanvos.nl