Lege dozen
Is de essentie van het leven te vatten in een doos? Ja. Zelfs als je alles wat er voor jou toe doet hebt opgeborgen kan het zijn dat -ie leeg blijft. Het leven als een lege doos: in de voorstelling Dieven van het RO theater worden twaalf van die levens getoond, op een toneel dat is volgepakt met honderden lege dozen. Fascinerend beeld. De acteurs ploeteren er doorheen alsof het een moeras is. Soms (ver)stoppen ze zichzelf in een van de dozen. Tevergeefs. Hun leven blijft even zinloos als de doos leeg.
De personages in deze schrijnende tekst van de Duitse schrijfster Dea Loher zijn mensen zoals je ze zelden tegenkomt. Omdat ze wonen op plekken die je liever mijdt en hun sociale leven mijlenver is verwijderd van wat als ‘hip, hot en happening’ geldt. Losers, inderdaad. Ze leiden gestolen levens. Kleine, bange mensen in een grote, bedreigende wereld. Je wílt ze niet tegenkomen.
Moet je net regisseur Alize Zandwijk (Neede, 1961) hebben. Ook met Dieven doet ze weer recht aan haar motto, ontleend aan toneelschrijver Elias Canetti: ‘Je moet je inleven in de kleinste, meest naïeve en meest machteloze mensen.’ Dat is waartoe ze ons hier 2,5 uur dwingt. Zonder pauze. Die aankondiging vooraf maakt menig toeschouwer in het Hengelose Rabotheater – dat hulde verdient voor deze programmering – bij voorbaat nerveus. Bij de garderobe wordt hardop gezucht, mensen gaan nog snel even naar de wc, in de foyer vraagt een dame aan de zaalwacht of de deuren wel open blijven. “Ik heb namelijk last van mijn rug, dus ik weet niet of ik het wel volhoud.” “Natuurlijk, we gaan toch geen mensen opsluiten?”, reageert de jongen. De vrouw is zichtbaar opgelucht. Het dialoogje biedt onbedoeld een perfecte introductie op de voorstelling.
Die duurt lang, ja. Twaalf verhaallijnen zonder centrale handeling, sterker nog: vrijwel zonder enige handeling. Al gebéurt er wel heel veel – moord, echtscheiding, zelfmoord – en is het verhaal zwaar van de metaforen. Zwartgallige humor biedt pas in het tweede deel verlichting. Het had compacter gekund, kun je zeggen, zeker in het begin – maar volgens mij valt zoiets pas bij het slotapplaus vast te stellen. Een tiental van de toch al niet massaal opgekomen bezoekers denkt daar anders over en verlaat halverwege de zaal. En ook dat illustreert de boodschap van Dieven: zonder uitzicht, desnoods zelf verzonnen, beschouwen we het leven als zinloos. En mag het ook een beetje snel alstublieft? Ira in het stuk wacht al 43 jaar op de terugkeer van haar man, maar bij sommige toeschouwers is het geduld na een uurtje al op. Ze missen de prachtige scène waarin de vrouw laat zien dat ze zich bewust is van de vergeefsheid maar er niet onder lijdt.
Zo wrijven Loher en Zandwijk ons in: als dit losers zijn, dieven van hun eigen leven, dan zijn we het allemaal. Daar valt niet voor weg te lopen.
17-2-2011